.jpg)
Gián Đức lan rộng khắp thế giới nhờ khả năng thích nghi và tốc độ sinh sản nhanh. Ảnh: Action Pest Control
Bất chấp tên gọi, gián Đức (Blattella germanica) hiện nay sinh sống ở mọi châu lục trừ Nam Cực. Trên thực tế, giới khoa học coi chúng là loài phổ biến nhất trong số 4.600 loài gián trên Trái Đất. Về cơ bản, chúng không được biết tới ở châu Âu cho tới khi nhà sinh vật học người Thụy Điển Carl Linnaeus lần đầu tiên mô tả chúng năm 1767. Chúng không có họ hàng gần nào ở đó và cũng không tồn tại trong tự nhiên. Lý do chúng trở thành loài gây hại trên toàn cầu như vậy nằm ở ADN của gián Đức, theo kết quả nghiên cứu công bố hôm 20/1 trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences.
Thông qua phân tích chỉ thị toàn hệ gene của 281 con gián đến từ 17 nước trên 6 châu lục và đo chúng có quan hệ gần gũi tới mức nào, các nhà khoa học lần đầu tiên truy ra quá trình tăng lên và mở rộng nhanh chóng của gián Đức. Tất cả dấu hiệu chỉ ra chúng tiến hóa từ gián châu Á (Blattella asahinai) cách đây khoảng 2.100 năm ở Ấn Độ và Myanmar ngày nay. Khi bỏ qua môi trường tự nhiên để sống dưới bóng con người, gián Đức dường như tới Trung Đông cách đây khoảng 1.200 năm, có thể do hoạt động thông thương gia tăng và các cuộc hành quân ở vương triều Hồi giáo Umayyad hoặc Abbasid, đế chế từng trải rộng từ bắc châu Phi tới Tây Á.
Gián Đức trải qua bước nhảy vọt khác về địa lý khoảng 390 năm trước khi hoạt động thuộc địa hóa tăng lên, đưa chúng tới châu Âu và tiếp theo là phần còn lại của thế giới nhờ cải tiến về giao thông, phạm vi thông thương và hệ thống sưởi trong nhà, giúp loài côn trùng này sống sót trong thời tiết lạnh. Rõ ràng, mọi cuộc di cư và dịch chuyển của gián Đức đều có sự trợ giúp của con người. "Gián Đức thậm chí không thể bay", Qian Tang, nhà sinh vật học tiến hóa ở Đại học Harvard, trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết. Chúng bám theo tàu của con người đi khắp thế giới".
Tuy nhiên, quá trình lan rộng thành công của gián Đức không đơn thuần chỉ do may mắn. Thay vào đó, nguyên nhân chính nằm ở khả năng thích nghi và tiến hóa của chúng. Đó là điều các nhà khoa học ngày nay vẫn tìm cách hiểu rõ.
Để hình dung gián Đức thay đổi nhiều tới mức nào trong hai thiên niên kỷ qua, nhóm nghiên cứu so sánh chúng với họ hàng còn sống gần nhất là gián châu Á. Tuy hai loài gần như giống hệt nhau, chúng rất khác biệt về hành vi. Gián châu Á bay về phía nguồn sáng trong khi gián Đức vội vàng bỏ chạy, theo Chow-Yang Lee, nhà côn trùng học đô thị ở Đại học California, Riverside. Tương tự, nếu bạn ném hai loài vào không trung, gián châu Á sẽ bay còn gián Đức đáp xuống mặt đất và chạy đi.
Nghiên cứu cũng hé lộ hệ gene của gián Đức phản ánh quan hệ với con người. Ví dụ, gián Đức ở Singapore và Australia có quan hệ gần gũi với họ hàng ở Mỹ hơn quần thể gián Đức ở Indonesia, nhiều khả năng do Mỹ có nhiều hoạt động thông thương với Singapore và Australia hơn Indonesia.
Gián Đức cũng đánh bại những loài gián khác ở mọi nơi chúng xuất hiện, theo Tang. Một lý do cho thành công của chúng là tốc độ sinh sản nhanh hơn phần lớn loài gián khác, cho phép chúng mau chóng phát triển khả năng kháng thuốc diệt côn trùng. Nghiên cứu trước đây hé lộ sau nhiều năm nhử gián ăn thuốc độc tẩm đường, quần thể sống sót tạo ra lứa gián mới không ăn đồ ngọt.
An Khang (Theo National Geographic)